Tawntirh Di

Hlum so kan zawn pui thinte khan hlum so ai chuan tleirawl awmbawr hmuhnawm an ti ta zawk a,  saihlum hrual chak lama kan elpui thinte khan an kut a bal ang tih an hlau ta riau a. Mi tawm kan enthlakpui thinte lah chu midang enthla hman lo lekin anmahni an lo tawm ve ta bawk si. Hmeichhe kawm leh hmeichhe bula awm awm chu tuai, kan tih pui thinte khan an thian mipa kalsanin hmeichhia min zuisan ta ruak ruak fo mai. Chutih lai vel boruakah chuan engemaw insiamrem ngai a awm tih chu kan hre ve mai a, mahse mahni maia siamrem ngawt theih a lo ni lo, min siamrempui tu tur hmeichhia a ngai a lo ni.

A bik takin hetiang lamah hian krismas lai hian harhtharna chan a awl leh zual. Engmah dang lungkham lo, Pu Zawma hoa haw haw hluah hluah chunga kan thianzahoin tang tang awma chaw kan in ei siak chiam tum, Nial-a’n damloh phah hial khawpa chaw a ei tumte lah kha hmanlai a lo chang der tawh a.  Ka thian kawmngeih tak tak, ka rualpui leh kei aia naupang, kep silaia kan indopui thinte ngei khan ‘chance’ min pe rawh aw, an tih tak fo ah chuan kep silai leh a mu kapchhuak chi enganga tha pawh nei ila rual awtin kan hawi kan hawi ta fo mai. Chu rualawhna thinlung ruak chu silai lem mai mai hmanga hnawhkhah chi a lo ni tawh hauh lo.

A RAM SE...

Changkanna leh hmasawnna kan hmachhawn dan leh hmandanah kan nihna a lang. Tun lai chanchinthar, khawvel chu sawi loh kan Zoram chhung ringawta chanchin leng vel te pawh hi kan hriain kan chhiar vek ang a, internet-ah te kan hmuh a kan chhiar chuan chanchin lawmawm lam aiin chanchin lawmawm loh lam a tamin, chanchin thalo lam chuan mi a hip zawk bawk tih kan hmu thei ang.

         

Kan mit latu leh kan beng verhtu te hi thil thalo leh suahsualna rawngkai lam a tam tawh hle. Thil pangngai leh tluangtlam chu chanchinthar ah rau rau pawh ‘a ho’ kan tih tak tlat nachhan te hi engvang nge ni ang?

Fahrah nun

Zawhna ngeiawm:’Khawi vengah nge in awm,’ tih hi chu chhan a har vak lo; Mahse ‘tu’nge i nu leh pa’ an tih chiah hian chhan a har talh thin, ka chhan hma hian reilo te tal ka tim deuh ziah nia. Mi pangngai tana (mi pangngai hi kan ni ve mawlh lo em ni le?) zawhna pangngai tak ni si, keini tana zawhna dengkhawng leh mi khei zawr thei thil chu a va ni em. Ka pa hming sawi ngawt i la, an hre dawn lo tih ka hre si, han ne ne kual ngawt chi ni si lo, chiang lo niaih a, ‘ka pa chu i hre kher lo ang a….’ tih liam vel mai mai chang ka va ngah em. Ni e, keipaw’n ka hrechiang hman miau lo a lawm. He lei anchhedawng a anchhe dawng tura min liamsan khan kumkhat ka pumhlum awrh kha a ni si a.

           

Dinhmun zahthlak: Nikhua ka hriat hma, he nun khawharin min chim hma kha ka ngai thin ngawt mai. Kum a upat ang zelin rualawh a na zel niin ka hria. Fahrah ka ni tih ka inhriatthiam chhoh tantirh lai boruak kha a va hrehawm em. Nun a khawharin a ruak a, ka hnawl theih miah si loh ka dinhmun kha ka zahpui a, tu chhaih nawmnah leh hmusit mah ngai loin keimahah khan ka hrehawmin ka zak ngawih ngawih mai a ni.  Nikhua ka hriat hmaa ka lo thi daih lo te kha pawi ka ti rum rum hial thin. Chutih rualin puitling(kum sawmli vel a nih ka ring ringawt) tak tak nih hunah chuan; “ka pa chu a boral tawh a,” tia sawi te pawh a zahthlak loh deuh tawh turah ka ngai a, puitlin hlan ka nghahhlelh phah bawk. Thalai nih laia ‘pa thihsan tawh’ han nih ngawt mai hi a na a, a la zahthlak tel lehzel bawk si niin ka hre thin.

           

High School kal laia eng form emawni kan fill-up te khan ka form kha miin an hmu ang tih ka va hlau em. Mi chuan an pa te hming an ziak a, a tawk mai; Kei erawh chuan a tawpah (L) dah tel kher ka ngai bik kha hrehawm ka va han ti em. Tuma hmuhsit leh endawng ka ngai lo, keimahah khan kha ka dinhmun kha a hrehawmin tawrh a har tawk em em a sin.

           

Thiante’n, “nizanah ka pain min hau a, min vua a,” ti a an sawite hian ka lo awt ngawih ngawih thin. Hautu zilhtu leh vawtu tur pa ka nei ve si lo. Mi pangngai tan chuan ‘ka pa’ tih thumal te hi thu dang ang mai a lam awl leh  pangngai a ni ang; Mahse ka tan chuan ‘ka pa’ tih thumal hi a va rapthlak em- He khawvelah hian ‘KA PA’ tia koh tur ka la nei ngai lo a, ka nei ngai dawn bawk si lo.

           

Rilru no: Matric kan exam laia admit card ka ken theihnghilh ni kha- Principal office-ah ka va lut a, midang pawh khan an lo theihnghilh ve nual avangin temporary ID angreng kha a lo siamsak hlawm a, ka va lut ve a, Ka hming leh roll number vel min zawh hnuah, ‘tu’nge i pa hming’ tia min zawh kha chu tha takin ka la chhang thei mai a, “e, a va lunglenthlak ve, khawi khawchhuak nge a nih?” a tih khan engvangin nge ka hriat loh laia ka mittui kha a rawn luan thlak zawih zawih nachhan kha ka hre bik lo. Exam  ni ah admit card theihnghilh bawk, lungchhe bawkin hun ka’n hmang leh hram te kha fahrah ni lo i la chuan lungchhiat khi ka pumpelh ni mai tur, ka ti thin,

           

Engpawh tiin mi tawh ang harsatna tenau te te pawh tawk i la, rilru hi a hliam hma em em a, mahni inkhawngaihna leh chan chhia intihna hian  rilru a luh vat a, mittui a luang leh nghal mai thin. Thiante nen ruah do hoin lo huh ta i la, fahrah rethei chu ni lo ila, ka pa chu la dam se, nihliap te pawh ka nei ang a, ti zawngin ka ngaihtuah vak vak a, ka thiante, an pa te la dam reng pawhin huh hnepin an do ve tho, tih lam rilruah a lang thei thin lo.

           

Rilru sukthlek thlak: Ka sikul kal chhung zawng khan fahrah ka nih vang emaw, ka pa hming tawpa (L) ka dah vanga thiante min hmuhsitna ka tawng lo. Fahrah ka nih vanga ka neih ve loh emaw ka tih te kha fahrah ni lo, nei chuang lo tamtak an awm tih te, kei fahrahin ka neih ang hi fahrah lo zingah nei ve miah lo tam tak an awm ve tho tih te ka lo ngaihtuah ngai lo mai a ni.

           

Lungchhe taka tah leh mahni lukhama hmai phuma fahrah nih vanga inngaihtuah lungpuama inhnit hlawp hlawp te kha a hrehawm emaw ka tia, a nuam ka lo tit lat a ni. Khatia mahni leh mahni inngaihtuah lungpuam chawp a, inngaihtuah retheih a, awmze nei loa mahni indahhnuai kha tu thiam loh mah ni loin keima thiam loh chiah a lo ni.

           

Dinhmun duhawm leh awhawm a ni lo, tumah hi duh vangin fahrah an nih ka ring lo; Mahse he fahrah nihna dinhmun hi keimahni fahrahte bawk hian kan dah hniamin keimahni leh keimahni kan inngaihtuah hnual fo. Midang aia rilru paukhauh  mamawh zawk khan kan rilru ngaihtuahna tamzawk chu a lungno zawngin kan hmang a, mahni leh mahni kan intirethei mai mai a ni.

           

Sawi tawh angin, ‘ka pa chu la dam se aw..’ tih hi ka thunawn a ni rei khawp mai. Eng emaw harsatna ho te tawkin thil tlakchham chhete han nei i la, mahni inkhawngaihna a lo lian vat a, ka pa chu la dam se aw, ka ti vawng vawng thin; Vawikhat chu Chutianga ka inngaihtuah lungpuam lai chuan, e’nge midang ka mamawhna kher? Ka pa pawh kha la dam se ka pa ring vek tur ka ni em ni, keimah hian ka tha tawk a, keimahin engkim ka hmachhawn thei tur a ni, tih zawngin ka ngaihtuah chhuak ta thut mai a. Vawikhatmah mahni inngaihtuah lungpuam hian ka tap leh tawh lo ang, tiin thutlukna angreng ka siam ta nghal bawk a. Lo tih than tawh a nih vangin lung han no deuh nghulh chang te chu nei leh zeuh zeuh mah i la, mahni inngaihtuah lungpuam a, intihkhawngaihthlak chawp chu ka sim ta a, ka nun pawh a hlim ta zawk a ni.

           

Chutianga han tih hnu chuan thil tihna reng rengah mitthi tawh mamawh tlata inhriatna kha a reh tial tial a, mahni inrintawkna leh chakna pawh a lo pung ve tial tial mai a ni. Kum naupangte ni chunga ka nuin min boralsan ve leh pawh chuan amah ngaiin thlahlel viau mah ila he khawvelah hian keimahin ka inhaikua ang, tihna rilru a hma a ka lo siam tawh avang khan mal riau angin ka inhre duh lo lui tlat a, kawng tamtakah min pui reng a ni.

           

Hlep :Hetiang ka’n ziah nachhan chu mi tamtak keimah ang hi an awm ka rin vang a ni. Fahrah kan nih hian mal riau leh chuang riaua inhriatna te, mite’n min ngaihsak lo bik riau nia inhriatna leh thil tamtak rilru tihrehawmtu kan nei thin. Thenkhat chuan chutiang avang chuan thil tha lo te tiin ruihtheihthil lamah te an nunruak hnawhkhahna an zawng thin; Mahse huai takin han ngaihtuah i la, kan dinhmun khawngaihthlak lai hi keimahni leh keimahni kan inngaihtuah lungpuam chawp atanga lo chhuak a tam khawp mai. Chuvangin a tha zawngin he dinhmun hi hmang hlauh ila, mahni inrintawkna tichaktu atan, mahnia thil engkim hai kuak tumna rilru min neihtirtu atan te hmang daih ila, nu leh pa kara seilian, an nu leh pa telloa engmah tih tum lo leh ti thiam lo te kan hlep a ni mai.

Thil Pathum

Hmangaihna hi rangkachak a ni a,

A mawi a, a duhawm a ni.

Mitin neih theih, mitin hman thiam si loh chu.

Hmangaihna chuan hringnunah bu a khuar a,

Lawmna leh tahna a thlen thin.

Rinawmna leh dawhtheihna hi lunghlu a ni a,

A hlu a, a ropui a,

Hmangaihna parchhuahna chu a ni.

Hmangaihna neite’n an neih kher loh chu

Dawhtheihna, rinawmna hi a ni.

A telloa hmangaihna meuh pawh a kim theih lohna chu

Dawhtheihna leh rinawmna hi a ni.

Hun hi mei a ni. Fiahna chu!

Hmangaihna dik leh der chu hunin a hril a,

Dawhtheihna chu hunin a hril

Rinawmna pawh hunin!

Meiin thil tamtak a kangral thin a,

Rangkachak erawh a tithianghlim thin.

Hunin thil tamtak a tidanglam thin a,

Hmangaihna erawh a tipung thin.

Lungngaih mittui lawmna mittui a chantirtu,

Lawmna nuiri, tah hlaa chanter leh theitu chu hun hi a ni.

I hmangaih em, a hmangaih che em?

I dawhthei em, a dawhthei em?

I rinawm em, a rinawm em?

Hunin a la hril ang chu.

Kawng bumboh

Enin a thlir, a kimtlang
Thlekin a chik, a sakruang
Helin a dil, a thinlung
Nemte’n seih in a lo chhang.

Par ang vul, atan khuavel
Dar ang hlu, atan khuarel
A iang ngur, siali tang a bel
Nau ang nui, hmangaihna nen.

A dawn lo, chhumpui zing tur
A tawk lo, ngurpui iang nun
A tawng chho ta, furpui ang hun
A sawt lo, lungngaia kun

Suihlung a zing, nau ang nuar
Huatthu chhia, do thu a puang
Dawhthei loin inthen a huam
Nunhlui a thlir, mittui a luang.

Kawng bumboh a lo ni e
Dawh tum lo a dawh si e
Phone tum tawh lo a phone si e
Fawh tum tawh lo……

A zual zel

Hlim ka duh a, i kianga ka awm hian ka hlim thin
Lungngaihna hi hnuchhawn ka duh a
Min hnuchhawn nia ka hriat lai hian ka lungngai thin
I hmui ka thlahlel a, fawh vawng vawng che ka chak thin
I tangnem bela kuah vawng vawng che leh
Zankhaw tairek pawh sawi loa i kianga hun hman te

Laikhum zaldun na’na kan zan hman dun zawng zawngte kha
A ni, vawrtawp thlenga kan khurh dun laite kha
Ka thlahlel a, ka ngai thin
Mahse he’ng zawng zawng hi awm ta lo se
Nui dun loin ngui dun i la
Min fawp loin min haw ta la
Chhun hi rumna’n hmangin zan hi tahna’n hmang i la
Ka la thlahlel tho che ang em?


I hmui fawh ka chakin i hmeichhiatna ka thlahlel
Mahse he’ng zawng zawng aia ka thlakhlelh
Ka duh nachhan che chu NANGMAH i nih vang kha a ni
I tangnem bel loin i kiangah leng lo mah i la
Ka duhna che a reh lo a
Ka hmangaihna leh mamawhna che
A zual deuh deuh zawk a ni